برای پرواز بی فرود شماره 655 ؛ 28 سال بعد - انجمن های سایه

به گزارش انجمن های سایه، سیگنال های نیروهای نظامی ایران کاملا واضح بود و جایی را برای اشتباه باقی نمی گذاشت این جمله ای است که کاپیتان دیوید کارلسون فرمانده ناو سایدزدر سال 2005، 17 سال بعد از انهدام پرواز مسافربری شماره 655 شرکت هواپیمایی ایران ایر توسط ناو وینسنس آمریکایی اعلام کرد .

به گزارش انجمن های سایه، کارلسون فرمانده ناو سایدز در زمان وقوع حادثه در نزدیکی ناو وینسنس قرار داشت. او میگوید نابودی هواپیمای ایرانی به دست راجرز نقطه اوج پرخاشگری وحشتناک کاپیتان راجرز است که از 4 هفته قبل آغاز شده بود. منظور کارلسون حادثه ای بود که دقیقا یک ماه پیش از انهدام هواپیمای ایرانی و در 12 خرداد 67 رخ داد. به گفته او در آن حادثه، ناو وینسنس بیش از حد به یک ناوچه ایرانی، که در حال انجام بازرسی قانونی از یک کشتی بود نزدیک شد. ناو وینسنس یک بالگرد را به فاصله 2 تا 3 مایلی ناوچه ایرانی فرستاد (در صورتی که براساس قانون، حداقل باید در 4 مایلی ناو ایرانی قرار می گرفت) و سپس بر چند قایق تندروی کوچک ایرانی آتش گشود.

دریادار بازنشسته یوچین لاروک از مرکز اطلاعات دفاعی نیز با اظهار نظری مشابه می گوید که ناو وینسنس اصولاً نباید برای عملیات به خلیج فارس اعزام می شد. ما در حال جنگ با ایران نبودیم و هیچ اعلان جنگی میان دو کشور وجود نداشت. هواپیمای ایرانی در یک محدوده هوافضای بین المللی بر فراز آب های بین المللی بود و آمریکا حق نداشت آن را برای هر هواپیمای مشکوک یا غیرمشکوک منطقه جنگی اعلام کند، زیرا رسماً با ایران در حال جنگ نبود. دلیلی هم وجود نداشت که ایرباس ایرانی به پیام های هشدار ما پاسخ دهد.

کاسپار واینبرگر، وزیر دفاع وقت ایالات متحده نیز معتقد است کمبود وقت از لحظه ای که هواپیما به عنوان هدفی تهدید نماینده شناسایی شد تا زمانی که خدمه باید تصمیم به شلیک یا عدم شلیک به آن را می دریافتد، موجب شتابزدگی در اخذ تصمیم شده است.

جان مک کین، سناتور جمهوری خواه از ایالت آریزونا و خلبان سابق نیروی دریایی و اسیر جنگی سابق در ویتنام که عضو کمیسیون تحقیق پیرامون حادثه انهدام ایرباس ایرانی نیز بود، عقیده دارد ترکیب تکنولوژی پیشرفته و خطای انسانی تصمیم گیرندگان کم تجربه، خطرناکترین سناریو ممکن را به وجود می آورد.

هفتمین جنایت مرگبار هوایی تاریخ

پرواز مسافربری شماره 655 شرکت هواپیمایی ایران ایر در 12 تیر 1367(3 ژوئیه 1988 میلادی) تهران را به مقصد دبی ترک نموده و بعد از توقف بین راهی در بندرعباس در آب های خلیج فارس به سمت دبی در حرکت بود که حدود ساعت 10:22 دقیقه صبح با شلیک موشک هدایت شونده از ناو یواس اس وینسنس متعلق به نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا سرنگون شد. در این فاجعه تمامی 290 سرنشین آن که شامل 254 مسافر ایرانی(16 تن خدمه پرواز)، 46 مسافر غیر ایرانی و 66 کودک بود، جان باختند. این جنایت از نظر میزان تلفات انسانی، هفتمین جنایت مرگبار هوایی تاریخ است.

پس از این حادثه مقامات آمریکایی بلافاصله اعلام کردند که یک فروند هواپیمای اف-14 جمهوری اسلامی ایران را مورد هدف قرار داده اند. پس از روشن شدن نوع هواپیما، آمریکا ادعا کرد که در این مورد مرتکب اشتباه شده ، اما شواهد بعدی این نظر آنان را مردود جلوه داد. مقامات نظامی آمریکا اعلام کردند که هواپیمای ایرباس ایران در خارج از جهت هوایی پرواز می نموده و ناو آمریکایی نیز 7 بار اخطار رادیویی برای هواپیمای ایران مخابره نموده ولی جوابی دریافت ننموده است.

ناو آمریکایی در خلیج فارس چه می کرد؟

با آغاز جنگ ایران و عراق در سال 1359 (1980 میلادی)، این دو کشور دست به حمله علیه نفت کش ها و ترابری های تجاری یکدیگر زدند که به جنگ نفت کش ها معروف شد. از 29 آوریل 1988 به بعد، نیروی دریایی آمریکا اقدام به حفاظت از تمام کشتی های نفت کش و تجاری کشورهای بی طرف و دوست خود کرد تا از خطر حمله در امان باشند. در همین زمان، ناو جنگی یواس اس وینسنس متعلق به نیروی دریایی آمریکا، برای نظارت بیشتر بر جنوب خلیج فارس به منطقه فرستاده شد. این ناو دارای پیشرفته ترین سامانه دفاعی و مبارزه ای بود. فرماندهی ناو وینسنس نیز بر عهده ناخدا ویلیام راجرز بود که در 5 اردیبهشت 1367 (25 آوریل 1988) از کالیفرنیا حرکت نموده و در 8 خرداد (29 مه) به بحرین رسیده بود.

پیگیری های حقوقی ایران

ایران برای پیگیری این ترور آشکار هوایی ابتدا به ایکائو شکایت برد. در جلسه فوق العاده شورای ایکائو (سازمان بین المللی هواپیمایی کشوری) در روز 14 ژوئیه 1988 تصمیم گرفته شد که یک تیم حقیقت یاب برای بررسی عواملی که منجر به نابودی هواپیمای ایرباس ایرانی شده است، تشکیل شود. با وجود مخالفت های آمریکا، اما گزارش تیم تخصصی ایکائو مشخص می کند که در دقایق آخر تصمیم گیری برای هدف قرار دادن هواپیمای ایرانی بحث و جدلی بین 3 ناور سایدز، فورستال و وینسنس در گرفته است. این سه ناو تا 4 کیلومتر به آب های ایران تجاوز نموده بودند.

در ناو سایدز، عده ای هواپیما را یک هواپیمای مسافری و عده ای دیگر یک هواپیمای جنگی مهاجم تلقی نمودند. دو دقیقه بعد کارکنان مرکز اطلاعاتی هوایی ناو وینسنس، گزارشی را مبنی بر اینکه هواپیمای مزبور اف14 می باشد، دریافت کردند. در همین حال کارکنان ناو سایدز فریاد زدند که هواپیما تجاری است، صبر کنید.

شورای مرکزی ایکائو پس از 2 روز بحث و تبادل نظر در مورد درخواست ایران برای رسیدگی به جنایت آمریکا در حمله به یک هواپیمای مسافربری ایران با صدور قطعنامه ای بدون این که نامی از آمریکا بیاورد، به کار خود خاتمه داد. ایکائو در بیانیه 6 بندی خود با اظهار تاسف عمیق و اعلام همدردی و تسلیت خود به دولت ایران و خانواده های قربانیان، استفاده سلاح علیه هواپیمای غیرنظامی را محکوم کرد و خواستار تشکیل کمیته ای از جانب دبیرکل برای روشن شدن بیشتر حقایق امر شد.

نهایتا در گزارش نهایی هیئت حقیقت یاب پنتاگون به سرپرستی دریادار ویلیام فوگارتی نیز علت وقوع حادثه فشار روانی ناشی از قرار دریافت در وضعیت جنگی برای نخستین بار اعلام شد و تصدیق شد که هواپیمای ایرباس در خطوط هوایی تجاری بین المللی پیش بینی شده پرواز می نموده و در زمان حادثه در ارتفاع دوازده هزار پایی (بیش از 3500 متر) قرار داشت و از لحظه پرواز به روند صعودی خود ادامه داده بود. دولت آمریکا هیچگاه مسئولیت وقوع حادثه را برعهده نگرفت و بر این نکته که ناخدای ناو جنگی چون خود را در معرض خطر می دید از خود دفاع نموده است، تأکید کرد.

جمهوری اسلامی ایران در 14 تیر 1367 طی نامه ای به رئیس شورای امنیت خواستار تشکیل جلسه فوری شورا برای رسیدگی به موضوع شد. 25 تیر 1367 مطابق با 16 ژوئیه 1988 میلادی شورا تشکیل جلسه داد. از سوی جمهوری اسلامی ایران ولایتی وزیر امور خارجه وقت ایران و از جانب امریکا جرج بوش معاون وقت رئیس جمهوری در جلسه حضور داشتند. جرج بوش در این جلسه اعلام کرد که مشکل اصلی در منطقه خلیج فارس این است که ایران قطعنامه های شورای امنیت برای خاتمه جنگ را نادیده گرفته و بیشتر اعضای دیگر شورای امنیت هم به حمایت از همین دیدگاه پرداختند هرچند نماینده شوروی علاوه بر درخواست از ایران برای خاتمه جنگ خواستار خروج نیروی دریایی آمریکا از منطقه شد. در نهایت قطعنامه 616 شورای امنیت در تاریخ 30 ژوئیه 1988 (29 تیرماه) به تصویب رسید که در آن ضمن تسلیت و ابراز همدردی با خانواده های قربانیان، بر ایجاد گروه تحقیق برای بررسی تمام حقایق موجود تاکید و از تمامی اعضای کنوانسیون 1944 شیکاگو، درخواست شد در همه شرایط، مقررات و رویه های سلامت هوانوردی کشوری به ویژه ضمائم آن کنوانسیون به منظور جلوگیری از چنین پیشامدهایی را دقیقاً مراعات نمایند.

در عین حال لزوم اجرای فوری و کامل قطعنامه 598 شورای امنیت مورد تاکید قرار گرفت که شورا را به عنوان تنها مبنای حل جامع، عادلانه، شرافتمندانه و پایدار، منازعه میان ایران و عراق ابراز و پشتیبانی خود را از دبیر کل برای اجرای این قطعنامه اعلام و خود را ملزم به همکاری با دبیر کل برای تسریع در اجرای طرح اجرایی او می کرد.

جمهوری اسلامی ایران علاوه بر شورای امنیت و شورای ایکائو، شکایت خود را در دیوان بین المللی دادگستری لاهه نیز اعلام کرد، اما در آنجا هم تنها به یک ابراز تاسف و تسلیت به بازماندگان سانحه ختم شد. خاتمه وزارت امور خارجه ایران موضوع حل اختلاف را پذیرفت.

نهایتا دولت آمریکا مبلغ حدود 300 هزار دلار برای هر قربانی شاغل و حدود 150 هزار دلار برای هر قربانی غیر شاغل به خانواده های قربانیان و همچنین 70 میلیون دلار برای خسارت ناشی از سقوط هواپیمای مسافربری پرداخت کرد. این مبالغ به صورت بلاعوض و بدون قبول مسئولیت حادثه پرداخت شد و هیچ کدام از خدمه ناو وینسنس تحت پیگرد قرار ندریافتد. حتی ویلیام راجرز فرمانده ناو جنگی آمریکا در خاتمه خدمت خود مدال شجاعت دریافت کرد. هواپیمایی ایران ایر تا دی ماه 1390 همچنان از شماره پرواز 655 برای هواپیماهای تهران به دبی استفاده می کرد.

گفتنی است بسیاری از کارشناسان معتقدند این حادثه، عامدانه و برای افزایش فشار به ایران برای پذیرفتن قطعنامه 598 سازمان ملل متحد برای خاتمه دریافت جنگ بین ایران و عراق انجام گرفته است.

خبرنگار سیاسی انجمن های سایه - مرجان سادات احمدی